W ostatnich latach w Polsce coraz więcej osób zaczyna żeglować na małych sportowych jachtach typu dinghy i skiff. Renesans przeżywają floty 5O5, FD, Słonka oraz Hornet. Przybywa także jachtów dotychczas nieobecnych w Polsce klas takich jak Laser5000, Topper Boss, Fireball czy Int14. Załogi chcą uczyć się regatowego pływania i ścigania na swoich bolidach. Częstokroć na swoich jachtach stawiają pierwsze kroki w regatowym świecie. Żeglarze z kadry Polski mają do dyspozycji znakomitych trenerów, natomiast my – amatorzy – musimy uczyć się sami. W internecie istnieje wiele obcojęzycznych artykułów przydatnych dla początkujących i zaawansowanych żeglarzy regatowych, niestety w Polsce tego typu informacje są wciąż przekazywane w zamkniętych gronach „dla wtajemniczonych”.
Filozofia przyświecająca żeglarzom klasy 5O5 obejmuje jak najszerszą wymianę wiadomości związanych z trymowaniem jachtów i regatami. Dlatego też, aby pomóc kolegom, którzy rozpoczynają przygodę z żeglarstwem regatowym, postaram się zebrać i udostępnić naszą wiedzę.
Należy wspomnieć, iż temat takielunku, doboru ożaglowania, optymalnych ustawień jachtu oraz teori żeglowania jest tematem bardzo obszernym. Poniższy artkuł jest pierwszym z planowanej serii. Chciałbym w nim przedstawić krótki opis podstawowych regulacji dostepnych na wiekszości łódek. Mam nadzieję, że dzięki temu łatwiej będzie Wam poruszać się w literaturze obcojęzycznej. Staram się aby informacje w nim zawarte przekazane były w sposób możliwie uproszczony i praktyczny. Jeśli uznacie to za niewystarczające – szczerze polecam „Teoria żeglowania: aerodynamika żagla” Cz. Marchaj.
Sztag
– w zależności od długości sztagu zmniejszamy lub zwiększamy pochylenie masztu. W zależności od siły napięcia sztagu zmianie ulega profil żagla przedniego. W przypadku mniejszego napięcia lub wzrostu siły wiatru wzrasta ugięcie sztagu.
Ilustracja 1. Pochylenie masztu na słabych wiatrach
Ugięcie sztagu zależne jest od grubości i jakości liny z jakiej wykonany jest sztag, naciągu sztagu i want, sztywności masztu oraz siły wiatru. Im większe ugięcie sztagu tym profil żagla przedniego staje się głębszy (pozwala to np. generować większą siłę ciągu w przypadku żeglugi na zafalowanym akwenie dlatego niektóre tabele trymu przewidują w takich warunkach luźniejszy takielunek). W przypadku pojawienia się nadmiernego ugięcia sztagu jacht traci na zdolności do żeglowania ostro na wiatr.
Wielu żeglarzy uważa, że ugiecie sztagu jest zjawiskiem negatywnym. W ostatnim czasie obserwuję jednak, że niektóre żaglownie projektują żagle przednie zakładając większe ugięcie sztagu (np. Pinnel&Bax).
Tabele trymu są tworzone przez żaglomistrzów lub doświadczonych zawodników. Zawierają dane dotyczące optymalnego ustawienia poszczególnych regulacji jachtu. Zanim zabierzecie się za trymowanie Waszych jachtów, zapoznajcie się dokładnie z tabelami odpowiednimi do sprzetu na którym pływacie. 505 Tuning Table Selden D Rig dla jachtów 5O5 ze strony żaglowni Pinnel&Bax.
Ilustracja 2. Pochylenie masztu w silnych wiatrach
Źródło: http://www.pegasus.com/
Generalną regułą jest pochylanie masztu w stronę rufy wraz ze wzrostem siły wiatru. Obniża to położenie środka ożaglowania a tym samym zmniejsza siłę przechylającą generowaną przez ożaglowanie. Dodatkowo, ugięcie masztu pozwala na większy skręt grota, co również powoduje zmniejszenie siły przechylającej. Poniższe fotografie obrazują różnicę w pochyleniu masztu na wietrze bardzo słabym (Ilustracja 1) oraz w warunkach silnowiatrowych (Ilustracja 2).
Wanty
(ang. shrouds) – za pomocą regulacji napięcia want zmniejszamy lub zwiększamy ugięcie masztu. Za pomocą ugięcia masztu zmieniamy położenie środka ożaglowania oraz wpływamy na kształt grota. Im bardziej ugięty jest maszt, tym bardziej płaski staje się profil grota (otwiera się także jego krawędź spływu, brzuch żagla przesuwa się do tyłu) i analogicznie prostowanie masztu powoduje pogłębienie jego profilu (oraz zamknięcie krawędzi spływu, brzuch żagla przesuwa się do masztu).
Uwaga: dla każdego takielunku istnieje moment graniczny zginania masztu. Zależny jest on od długości salingów i kąta ich ustawienia w płaszczyźnie poziomej. Dobierając wanty osiągamy moment w którym przebiegają one w lini prostej a salingi nie mają już wpływu na dalsze wyginanie masztu. Dalsze zwiększanie napięcia want powyżej tego punktu powoduje jedynie powstawanie dużych naprężeń kadłuba oraz znacznej siły wciskającej maszt w jego podstawę.
Obserwując tabele trymu dla klasy 5O5 oraz 470 można zaobserwować jeszcze jedną prawidłowość. Przy wzroście siły wiatru w warunkach, w którym załogant rozpoczyna balastowanie z wykorzystaniem trapezu, można zmniejszyć napięcie want. Masa załoganta powoduje dodatkowe ugięcie masztu któremu przeciwdziałamy poprzez poluzowanie want. Pozwala to utrzymać optymalne dla danych warunków ugięcie masztu i odpowiedni profil grota.
Po bomie
(ang. outhaul) – regulacja napięcia liku dolnego grota. Zwiększenie napięcia wypłaszcza dolną część profilu żagla i przesuwa jego największą głębokość w stronę rufy. Poluzowanie powiększa głębokośc profilu żagla szczególnie w dolnej części.
Ilustracja 3. Regulacja „po bomie”
Źródło: http://picasaweb.google.com/iqcraig/
Obciągacz bomu
(ang. vang, kicker) – dobranie obciągacza powoduje obniżenie bomu grota oraz zwiększenie ugięcia masztu w jego dolnej części (bom wypycha kolumnę masztu). Na kursach ostrych powoduje to wypłaszczenie profilu w jego środkowej części a także pozwala regulować otwarcie spływu grota w górnej części żagla. Na kursach pełnych zapobiega unoszeniu bomu w górę po poluzowaniu szotów, zmniejsza tym samym skręt żagla i pozwala utrzymać jego odpowiedni kształt.
Ilustracja 4. Obciągacz bomu
Źródło: http://picasaweb.google.com/iqcraig/
Cunningham grota
– pozwala na regulację napięcia liku przedniego grota. Zebranie cuninnghamu powoduje przesunięcie brzucha żagla do masztu (pogłębienie profilu w przedniej części). Jego poluzowanie przesuwa brzuch w kierunku rufy i wypłaszcza żagiel.
Ilustracja 5. Cunningham grota
Źródło: http://picasaweb.google.com/iqcraig/
Cunningham foka
– działa analogicznie do cunninghamu grota. Pozwala regulować napiecie liku przedniego foka. Zbieranie cunningham-u wypłaszcza krawędź natarcia na foku. Jego poluzowanie powoduje, że krawędź ma pełniejsze natarcie a fok jest dodatkowo łatwiejszy w odczycie na kursach ostrych.
Ilustracja 6. Cunningham foka
Źródło: Materiały własne
Generalna zasada: na bardzo słabych wiatrach dobieramy cunningham aby wypłaszczyć żagiel i umożliwić swobodniejszy spływa wiatru po płytszym i otwartym profilu. Na wiatrach słabych luzujemy, aż na krawędzi natarcia pojawią się delikatne zmarszczki. Wraz ze wzrostem siły wiatru stopniowo dobieramy, co powoduje wypłaszczenie żagla w przedniej części jak również pozytywnie wpływa na zdolnośc jachtu do żeglugi ostro na wiatr.
Mast-ram
(strut) – jest to jeden z najciekawszych i najbardziej charakterystycznych systemów używany na jachtach klasy 5O5. Pozwala na płynną regulację ugięcia masztu w jego dolnej części. Na kursach z wiatrem zapobiega nadmiernemu wygięciu dolnej części masztu (przeciwdziała sile powodowanej przez wciskanie bomu grota.
Ilustracja 7. Mast-ram
Źródło: http://picasaweb.google.com/iqcraig/
Na jachtach klasy 470 analogiczną funkcję pełnią klocki wkładane pomiędzy maszt i opętnik, jednak załoga, za ich pomocą, nie ma możliwości szybkiej i płynnej regulacji ustawienia masztu.
Fał grota
(ang. main halyard) – optymalne położenie głowicy żagla powinno być oznaczone namalowaną opaską w odpowiednim miejscu na topie masztu. Fał dobierany jest do opaski pomiarowej, natomiast naciąg liku przedniego reguluje się cunninghamem.
Barberhauler
(ang. barberhauler, guy) – za pomocą barberhauler-ów można regulować wysokość rogu zawietrznego spinakera (w czasie żeglugi na kursach pełnych należy dążyć do tego, aby rogi spinakera zawsze znajdował się na tej samej wysokości). Podstawową regułą jest maksmalne dobieranie nawietrznego barbera (bras zebrany do burty) i luzowanie zawietrznego.
Ilustracja 8. Barberhaulery – schemat
Źródło: How Boat Things Work: An Illustrated Guide by Charlie Wing
Ilustracja 9. Barberhauler na zdjeciu.
Źródło: http://www.segelsportjess.de/
Miecz
(ang. centreboard, CB) – na wielu jachtach regatowych stosuje się miecze uchylne (w określonych zakresach pochylenia miecza obracające się o kilka stopni wzdłuż osi pionowej). Poprzez zmiane kąta nachylenia miecza wpływamy na położenie środka bocznego oporu jachtu.W zależności od pochylenia i ugięcia masztu za pomocą ustawienia miecza można regulować zrównoważenie jachtu.
Generalna zasady dla jachtów klasy 5O5:
- warunki słabowiatrowe – miecz pochylony 10° w kierunku dziobu
- warunki średniowiatrowe – miecz pionowo w dół
- warunki silnowiatrowe – miecz podniesiony w kierunku rufy. Wielkośc kąta podniesienia miecza zależy od pochylenia masztu (położenie środka ożaglowania) oraz stosunku siły wiatru i wagi załogi
W skrócie rzecz ujmując, pochylenie miecza „podąża” za zmianą położenia środka ożaglowania. Miecz jest prawidłowo ustawiony, kiedy łódka nie traci zdolności ostrej żeglugi na wiatr, jest zrównoważona i na sterze nie powstają duże siły oporu.
Ster
(ang. rudder)
Kąt ustawienia płetwy sterowej ma również znaczenie dla odpowiedniego zrównoważenia jachtu.
- warunki słabowiatrowe – płetwa sterowa odchylony w kierunku rufy
- warunki średniowiatrowe – płetwa sterowa pionowo w dół
- warunki silnowiatrowe – płetwa sterowa odchylona w strone dziobu
Szoty grota
(ang. sheet, mainsheet) – za pomocą szotów grota zmieniamy kąt natarcia grota w stosunku do kierunku wiatru. Dobieranie szotu przesuwa bom w stronę osi centralnej łódki, dodatkowo powstaje siła ściągająca bom w dół. Obniżenie bomu powoduje w tym wypadku wydłużenie odcinka pomiędzy nokiem bomu a topem masztu a tym samym zwiększenie napięcia liku wolnego grota i zamknięcie jego spływu.
Wózek grota/stropiki
(ang. traveler) – za pomocą wózka lub stropików mamy możliwośc przesuwania bom do osi centralnej łódki bez zwiększania napięcia liku wolnego. Dodatkowo w połączeniu z szotami grota można regulować otwarcie krawędzi spływu w górnej części żagla.
Ilustracja 10. Wózek grota/stropiki
Źródło: http://www.segelsportjess.de/
Regulacja szotów foka
(ang. jib barberhaulers)
Moim zdaniem jest to jeden z naistotniejszych systemów regulacji ożaglowania, ponieważ ma zasadniczy wpływ na przebieg dyszy pomiędzy fokiem i grotem, a tym samym na współdziałanie obu żagli i moc jaką generują.
Ilustracja 11. Barberhaulery foka
Źródło: http://www.int505.org/
Na łodziach typu dinghy i skiff stosowane są różne rozwiązania tej regulacji. Ciekawie rozwiązano system na jachtach klasy 5O5. Przebieg szotów foka regulowany jest w dwóch płaszczyznach: dziób-rufa oraz do i od osi jachtu. Za pomocą tej regulacji można w bardzo efektywny sposób wpływać na szerokość i przebieg dyszy pomiędzy fokiem i grotem.
Ilustracja 12. Barberhaulery foka raz jeszcze
Źródło: Ebbe Rosen 5O5 SWE8926/picassa
Przesunięcie regulacji do osi centralej jachtu powoduje zwężenie dyszy pomiędzy fokiem i grotem.
Wybranie regulacji działającej w płaszczyźnie pionowej powoduje domknięcie góry foka. Analogicznie – luzowanie powoduje otwieranie górnej części foka oraz dodatkowe wypłaszczenie jego profilu zwłaszcza w dolnej części.