Żegluga z wykorzystaniem spinakera jest jednym z najprzyjemniejszych momentów w żeglarstwie. Jacht z postawionym spinakerem osiąga większe prędkości dostarczając załogom fantastycznych przeżyć. Kolorowe „balony” widoczne z daleka wzbudzają zainteresowanie widzów na brzegu i są chętnie uwieczniane na fotografiach.
Spinaker to wg terminologii specjalny żagiel przeznaczony do żaglugi na kursach pełnych – w praktyce od półwiatru do fordewindu, a wypełniony wiatrem tworzy charakterystyczną wypukłą czaszę (ta definicja i następne stworzone bazując na polskiej i angielskiej wikipedii). Szyty jest zwyczajowo z lekkich materiałów, w kroju triradialnym lub gwiazdy. Podstawowy podział spinakerów związany jest z jego kształtem, a najprościej mówiąc z tym, czy posiada on oś symetrii kształtu czy też nie.
Rodzaje spinakerów
Spinakery asymetryczne
Najważniejszą cechą tego typu spinakerów jest to, że jeden z jego rogów zamocowany jest do bukszprytu lub do dziobu jachtu (niekiedy na jednostkach wyposażonych wyłącznie w spinakerbomy używa się maksymalnie opuszczonego spibomu jako bukszprytu) i w związku z tym nie stosuje się spinakerbomów używanych tak jak w przypadku rozwiązań symetrycznych. Spinakery asymetryczne występują w wielu mutacjach zależnie od ich przeznaczenia, konstrukcji. Wśród nich wyróżniamy na przykład genakery, boostery, bustery, blistery, splistery, shootery (nie opiszemy ich wybaczcie – nie jest to celem tego artykułu – chętnych zapraszamy do poszukiwań na własną rękę).
Ilustracja 1: Spinaker asymetryczny na jachcie klasy International 14
Źródło: http://www.yachtsandyachting.com/
Cechą charakterystyczną tych żagli jest to, posiadają one wyraźnie określone i wynikające z ich konstrukcji rogi szotowy i halsowy.
Pomimo swojej olbrzymiej powierzchni, spinakery asymetryczne są łatwiejsze w prowadzeniu i trymowaniu niż symetryczne, ale też pozwalają na mniej niż ich symetryczni bracia. Ponadto z związku z faktem, że w klasie 5o5 nie wolno stosować spinakerów asymetrycznych, nie będziemy się nad nimi rozpisywać.
Spinakery symetryczne
W tym rodzaju spinakera obydwa rogi żagla są wolne, zaś do ustawiania żagla stosuje się drzewce zwane spinakerbomem, zwykle oparte stopą o maszt. W klasie 5o5 można używać jednego lub dwoch spinakerbomów.
Spinakery symetryczne właśnie z racji swojej symetryczności nie posiadają przypisanych rogów halsowych i szotowych ponieważ wymieniają się tymi funkcjami zależnie od tego na którym halsie został postawiony spinaker. Częściej w terminologi słyszy się określenia rogów tego żagla jako lewy i prawy róg szotowy.
Spinakery mogą być zrzucane do worków (np. klasa 470) lub do tubusa znajdującego się pod przednim pokładem (np. większość jachtów klasy 5o5, Int 14, FD). Obydwa rozwiązania mają zarówno swoje wady jak i zalety. Moim zdaniem zastosowanie tubusa jest bardziej efektywne i lepiej sprawdza się w praktyce – spinaker zawsze jest gotowy do postawienia, nie plącze się, a załoga może później rozpocząć manewr zrzucania czy przepięcia spinakera czy to przy zbliżaniu się do dolnej boi czy boi bocznej na trasach trapezowych i trójkątnych.
Ponadto w warunkach silnowiatrowych możliwe jest zrzucenie spinakera kiedy załogant wciąż pozostaje na trapezie. Wadą stosowania tubusa jest fakt, że dostaje się do niego duża ilość wody. Mokry żagiel staje się cięższy co ma znaczenie zwłaszcza w warunkach słabowiatrowych.
Osprzęt
Spinaker podnoszony jest na fale, a zrzucany ręcznie (zwyczajowo w przypadku worków) lub za pomocą kontrafału (zwykle rozwiązania tubusowe). Do ustawienia żagla wykorzystywany jest bom spinakera (spinakerbom) oraz szoty i brasy (na małych łódkach – w tym na 5O5 – stosuje się jedną linkę jako szot i bras). Za pomocą barberhaulerów odpowiednio kierujemy przebiegiem brasów, przez co wpływamy na trym żagla. Pochylenie spinakerbomu ustalane jest za pomocą topenanty i odciągu (ang. uphaul & downhaul). Jeżeli pojęcia powyższe są dla was nowymi to zapraszam do lektury artykułu o podstawowych regulacjach na jachtach klasy 5O5.
Generalne zasady podczas żeglugi na spinakerze
- Żagiel powinien być optymalnie ustawiony względem wiatru tak, aby maksymalnie wykorzystywać jego powierzchnię. W praktyce starajcie się wyprowadzić żagiel tak daleko na nawietrzną jak tylko to możliwe. Linia spinakerbomu na kursie fordewind nie powinna jednak przekroczyć kąta utworzonego przez bom grota.
- Spływ spinakera (lik zawietrzny) nie może być zamknięty. Jeśli zamkniecie dyszę pomiędzy spinakerem i grotem, żagiel będzie generował dużą siłę przechylającą zamiast siły ciągu. Objawia się to m.in. dużą „nawiewką” grota.
- Oba dolne rogi spinakera powinny znajdować się na tej samej wysokości. Do regulacji położenia rogu nawietrznego wykorzystuje się bomspinaker (podnoszenie i opuszczanie bomu). Pozycje rogu zawietrznego regulujcie za pomocą dobierania lub luzowania zawietrznego barberhaulera.
Uproszczona zasada: zawietrzny barberhauler powinien być całkowicie wyluzowany, nawietrzny całkowicie zebrany. - W poprawnie ustawionym spinakerze krawędź natarcia żagla regularnie delikatnie załamuje się mniej więcej w 2/3 wysokości (patrz Ilustracja 6). Załamująca się krawędź spiankera jest najlepszym wskaźnikiem odpowiedniego trymu. Jeśli załamuje się zbyt mocno- wybierz zawietrzny bras. Jeśli nie załamuje się- poluzuj aż do momentu, w którym będzie cyklicznie się załamywać.
- Optymalnym ustawieniem spinakerbomu jest kąt 90° w stosunku do wiatru pozornego.
Pozycja spinakerbomu
Spinakerbom powinien być odpowiednio ustawiony w płaszczyźnie pionowej i poziomej w zależności od kursu, którym żeglujecie. Poniżej znajduje się opis trymu spinakera w zależności od kursu łodzi.
Półwiatr/ostry baksztag
Spinakerbom opuszczony. Powoduje to zwiększenie naciągu nawietrznego liku i wypłaszczenie krawędzi natarcia spinakera. Dzięki temu można ostrzej żeglować na spinakerze. Załogant balastuje bliżej masztu.
Baksztag
Spinakerbom podniesiony tak, aby zapewnić optymalny kształt żagla. Załogant przesuwa się w kierunku rufy.
Ilustracja 5 i 6. Jacht klasy 505 w żegludze baksztagiem
Źródła: ilustracja 5 – Strona MŚ 505 z 2010, ilustracja 6. – http://www.int505.pl/
Fordewind
Spinakerom podniesiony. Powoduje to pogłebienie profilu żagla, dzięki czemu generuje on większą siłę ciągu.
Ilustracja 7 i 8. Jacht klasy 505 w żegludze fordewindem
Źródło: http://www.int505.pl/
Praca spinakerem – wiatr pozorny
Na szybkich łódkach typu dinghy i skiff należy pamiętać o tym, że wraz ze wzrostem prędkości jachtu zmienia się kierunek wiatru pozornego. Efekt ten jest bardzo dobrze widoczy w skrajnych warunkach ślizgowych kiedy jacht „zabiera” się z falą (przyp. gwałtownie przyspiesza na opadającym zboczu fali) i wchodzi w krótkotrwały ślizg. Kiedy jacht przyśpiesza wektor wiatru pozornego przesuwa się w kierunku dziobu i konieczne jest natychmiastowe trymowanie spinakera (wybranie zawietrznego brasu).
Kiedy po zjechaniu z fali jacht zacznie zwalniać, wiatr pozorny staje się pełniejszy i zawietrzny bras może zostać poluzowany.
Załamująca się nawietrzna krawędź spinakera jest najlepszym wskaźnikiem odpowiedniego trymu.
Warunki silnowiatrowe
Wiele amatorskich załóg obawia się stawiania spinakera w warunkach silnowiatrowych. W czasie żeglugi na jachcie klasy 5O5, przy wietrze o sile ponad 32 węzłów, zaobserwowaliśmy, że po postawieniu spinakera jacht stał się znacznie stabilniejszy. Prędkość jachtu wzrosła, kołysanie zmniejszyło się, praca załoganta na trapezie była łatwiejsza. Dzieje się tak ponieważ wypełniony wiatrem „balon” spinakera stabilizuje cały układ maszt-żagle.
To co najczęściej sprawia trudność w takich warunkach, to moment stawiania i zrzucania spinakera oraz zwrotów z wiatrem.
Aby uniknąć wywrotek i dużego obciążania takielunku na silnym wietrze zawsze stawiamy spinakera żeglując pełnym fordewindem. Wykorzystujemy powierzchnie grota, żeby stworzyć sobie bezpieczną lukę i zasłonić spinaker przed uderzeniem wiatru. Dopiero kiedy żagiel jest już postawiony, sternik rozpędza łódkę, załogant wychodzi na trapez i delikatnie „odpala” spinaker.
Analogicznie traktujemy moment zrzucania żagla. Odpadamy do kursu fordewind, załogant poluzowuje bras tak, aby schować spinaker za grotem. W momencie dopadania jacht dodatkowo przyśpiesza. Na największej możliwej prędkości sternik w zdecydowany sposób zrzuca spinaker, załogant sprząta bom spinaker i porządkuje brasy.
Wszystkie manewry muszą być wykonane w zdecydowany sposób. Niebezpieczne sytuacje zdarzają się jedynie w przypadku kiedy manewry trwają zbyt długo.
Dlaczego prędkość jachtu ma tak duże znaczenie? Jeśli jacht nie porusza się, uderza w niego przykładowy wiatr o sile 30 węzłów. Jeśli przemieszcza się z wiatrem, wektor ruchu własnego i wiatru rzeczywistego częściowo się znoszą. Znacznie upraszczając temat – odczuwalna prędkość wiatru w trakcie żeglugi z wiatrem jest pomniejszona o wypadkową wielkości prękości jachtu (dotyczy to oczywiście kursów pełnych).
Przykładowo: przy prędkości wiatru 30 węzłów i prękości jachtu 15 węzłów odczuwalny wiatr na kursie pełnym będzie wynosił około 15 wezłów. Uderzenie wiatru na jacht nie będzie więc tak silne.
Żeglujemy na szybkich łódkach. Musimy więc przyzwyczaić się do prędkości jakie one rozwijają, tak aby zawsze swobodnie wykonywać manewry. Ważne jest, aby trenować przy silnym wietrze, obyć się ze sprzętem i jego reakcjami w skrajnych warunkach.
Oczywiście od czasu do czasu przytrafi się przymusowa kąpiel, ale przecież o to chodzi w sportowym żeglarstwie, prawda?
Sytuacje krytyczne
Zdarza się, że w czasie żeglugi na spinakerze gwałtowany podmuch wiatru spowoduje, że nie będziecie w stanie wybalastować jachtu. Sternik powinien natychmiast odpadać do kursu pełnego. Jeśli jednak, pomimo reakcji sternika, jacht zacznie ostrzyć i gwałtownie się przechyli (tzw. „wywózka”) pamietajcie, żeby zawsze luzować TYLKO zawietrzny bras. W skrajnych sytuacjach możecie zupełnie go puścić. Spinaker nie wypełni się wiatrem, tylko bedzie swobodnie powiewał jak chorągiewka. W takiej sytuacji nigdy nie luzujcie obu brasów jednocześnie – żagiel wypełni się wiatrem i utracicie kontrolę nad jachtem.
Porady dodatkowe
- Taśma magnetofonowa zamocowana na wantach powyżej salingów pomoże w ocenie kierunku wiatru pozornego a tym samym w odpowiednim ustawieniu spinakera i spinakerbomu względem wiatru.
- Zastosowanie w systemie brasów samoczynnych bloczków kabestanowych (np.: Harken Ratchamatic numer 2626 lub 2680) znacząco poprawia komfort pracy z silnie napiętymi linami. Ma to duże znaczenie gdyż wraz ze zmęczeniem załogi spada szybkość reakcji i poprawność prowadzenia spinakera.
- Liny użyte na osprzęt spinakera (zwłaszcza brasy) muszą mieć możliwie najniższą rozciągliwość. Ważne jest, żeby siła generowana przez żagiel przekładała się na prędkość jachtu a nie została absorbowana przez rozciąganie lin.
- Na brasy i barberhaulery stosuje się nienasiąkliwe liny o możliwie najmniejszym przekroju (np. lina typu dyneema bez oplotu). Zmniejsza to ich wagę, dzięki czemu łatwiej operować spinakerem w warunkach słabowiatrowych. Jeśli jednak załogant nie jest w stanie prowadzić spinakera z użyciem bardzo cienkiej liny stosuje się brasy taperowane. W tym przypadku robocza cześć brasów wykonana jest z grubszej liny w oplocie.
- Wszystkie liny, zwłaszcza brasy powinny mieć minimalną długość potrzebna do obsługi żagla. Nie stosujcie żadnych zapasów.
- Spinakerbom na kursach ostrych nigdy nie może opierać się o sztag – powoduje to natychmiastowe przetarcie foka w miejscu styku. Dodatkowo spinakerbom podlega punktowemu podparciu – silne wygięcie na zawietrzną może spowodować jego złamanie.
- Spinakery chowane do tubusa można przesmarować specjalnym smarem (np.: Holmenkol „SealnGlide”). Dzięki temu materiał żagla jest bardziej śliski co ułatwia jego stawianie i zrzucanie. Dodatkowo środek zmniejsza nasiąkliwość materiału, co ma znaczenie zwłaszcza przy słabych wiatrach.
- Niezależnie od kroju spinaker może być uszyty jako żagiel głęboki lub płytki. Spinakery o płytkim kroju lepiej spisują się na kursach ostrzejszych i w warunkach silnowiatrowych. Żagle o głębokim kroju efektywnie działaja na kursach pełniejszych i w warunkach średniowiatrowych. Żaglownie szyjące żagle dla regatowych łodek najczęściej mają w ofercie oba typy spinakerów.
- Na słabych wiatrach stosuje się spinakery uszyte z cieńszej tkaniny. Zmniejsza to wagę żagla, dzięki czemu spinaker łatwiej wypełnia się wiatrem w skrajnych warunkach. Na warunki silnowiatrowe załogi wybierają żagle uszyte z grubszej tkaniny.
- Spinaker nigdy nie powinien dostać się do wody podczas zrzucania. Szczególnie ważne jest to w czasie silniejszych wiatrów. Żagiel może zostać wciągnięty pod płynący jacht, a jego wyciągnięcie jest bardzo trudne.
Udanych lotów na spinie!